پرسش: مراد از اهل بیت چه کسانى هستند؟
پاسخ: قال اللَّه تعالى فى کتابه: «انما یرید اللَّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً»؛ خداوند تنها مى‏خواهد رجس و پلیدى را از شما اهل بیت دور نماید و شما را پاک و مطهر گرداند. [1]
 آیه فوق از آیاتى است که به اتفاق مفسران و اندیشمندان اسلام در شأن و مقام والاى اهل بیت پیامبر گرامى اسلام‏صلى الله علیه وآله نازل گردیده است.
 آیه تطهیر در نگاه علماى اهل سنت
 روایاتى در شأن نزول آیه تطهیر و انحصار آن به خمسه طیبه در منابع اهل سنت وجود دارد و ما به عنوان نمونه به برخى از آنها اشاره مى‏کنیم:
 1- حاکم نیشابورى در مستدرک مى‏نویسد: «عبد اللَّه بن جعفر از رسول خداصلى الله علیه وآله روایتى نقل کرده که آن حضرت هنگامى که رحمت الهى را در حال نزول دید فرمودند: به سوى من بخوانید. صفیه گفت: چه کسى را اى پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله؟ آن گرامى فرمود: اهل بیتم را، على و فاطمه و حسن و حسین را. خمسه طیبه را آوردند آن حضرت عباى خویش را بر روى آنان افکند، سپس دستانش را بالا برد و عرض کرد: خداوندا! اینان اهل بیت من هستند. سپس بر محمد و آل محمد صلوات فرستاد در این هنگام خداى حکیم این آیه را نازل فرمود: «انما یرید اللَّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً».[2]
 2- ام سلمه گوید: «آیه تطهیر در خانه من و در حالى که پنج تن آل عبا در آن بودند نازل گردید، رسول‏خداصلى الله علیه وآله آنان را با عبایى که بر روى آنان افکند، پوشانید. سپس عرضه داشت: اینان اهل بیت من هستند. پروردگارا رجس و پلیدى را از آنان دور کن و ایشان را پاک و مطهر گردان».[3]
 3- عن مسلم فى صحیحه باسناده عن یزید بن حیان عن زید بن ارقم قال: «قال رسول اللَّه‏صلى الله علیه وآله انى تارک فیکم الثقلین احدهما کتاب اللَّه هو حبل اللَّه من اتبعه کان على الهدى و من ترکه کان على ضلاله. فقلنا من اهل بیته نسائه؟ قال: لا ایم اللَّه اِنّ المراَة تکون مع الرجال العصر ثم الدهر ثم یطلقها فترجع الى اهلها و قومها، اهل بیته اصله و عصبیة الذین حرّموا الصدقة بعده» ؛ رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله فرموده است من در میان شما دو گوهر گرانبها به ودیعت مى‏گذارم، کتاب خدا که ریسمان الهى است و هر کس که از آن پیروى کند هدایت مى‏یابد و کسى که آن را رها کند به گمراهى خواهد رفت. عرضه داشتم آیا همسران پیامبرصلى الله علیه وآله هم از اهل بیتش هستند حضرت فرمودند؟ خیر به خدا قسم زن روزگارى را با مرد است سپس مرد او را طلاق داده و زن به قوم خود باز مى‏گردد. اهل بیت من کسانى هستند که صدقه را بعد از پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله برخود تحریم کردند. [4]
 آیه تطهیر از دیدگاه مذهب امامیه
 شیعیان بر این عقیده‏اند که مقصود از اهل بیت در آیه فوق پنج‏تن آل عبا، على‏علیه السلام و فاطمه و فرزندانش مى‏باشد و روایات فراوانى در کتب شیعى نقل شده که ما به چند نمونه در این زمینه بسنده مى‏کنیم:
 1- امام حسن‏علیه السلام مى‏فرماید: «هنگامى که آیه تطهیر فرود آمد پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله من و برادرم حسین، مادرم فاطمه زهرا و پدرم على بن‏ابیطالب‏علیهم السلام را اطراف خود جمع کرد و عباى بافته شده توسط اهالى قلعه خیبر را که مال ام سلمه همسرشان بود طلبید. خودش و همه ما را در آن جاى داد. آن روز پیامبر خداصلى الله علیه وآله در خانه ام‏سلمه بود و سپس فرمود: خدایا، ایشان اهل بیت و عترت من هستند. پلیدى را از آنان دور فرما و پاک و مطهرشان قرار ده. امام حسن‏علیه السلام به سخنان خویش ادامه داد و فرمودند: از آن روز به بعد پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله همیشه هنگام طلوع فجر به خانه ما مى‏آمد و مى‏فرمود: درود خدا بر شما اهل بیت من، وقت نماز صبح فرا رسیده است، پس آن گرامى آیه شریفه تطهیر را تلاوت مى‏فرمود و این فعل رسول اللَّه‏صلى الله علیه وآله تا روزى که از دنیا رخ بربست و به سراى جاویدان شتافت همواره ادامه داشت».[5]
 2- ابوسعید گوید. «رسول خداصلى الله علیه وآله چهل روز صبح پس از ازدواج على‏علیه السلام با فاطمه به درب خانه على‏علیه السلام مى‏آمد و مى‏فرمود: السلام علیکم یا اهل البیت «انما یرید اللَّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً»».[6]
 3- امام سجادعلیه السلام با همین آیه احتجاج به فضایل اهل بیت مى‏کند.
 هنگامى که اسیران خاندان رسول اللَّه‏صلى الله علیه وآله را به شام آوردند و در آستانه مسجد در جایگاه اسیران قرار دادند، على بن حسین که در آن روز جوانى بالغ و رشید بود در میانشان حضور داشت، مردى از اهل شام نزد آنان آمد و عرضه داشت: حمد و سپاس خداى را که شما را نابود کرد و ریشه فتنه را خشکانید. امام على بن حسین‏علیه السلام به او فرمود: آیا کتاب الهى را نخوانده‏اى؟ گفت خوانده‏ام. حضرت فرمود: آیا آیه شریفه «قل لا اسألکم علیه اجراً الا المودة فى القربى و آیه انما یرید اللَّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً» را نخوانده‏اى؟ آن شخص گفت: خوانده‏ام. حضرت فرمود: ما آنانیم. آن مرد شامى دستش را به سوى آسمان برداشت و گفت: خداوندا! من توبه کرده و به سوى تو باز مى‏گردم. سه بار این جمله را تکرار کرد: خدایا من از دشمنان آل رسول‏اللَّه‏صلى الله علیه وآله به سوى تو بیزارى مى‏جویم. من قرآن را مى‏خواندم ولى تا امروز آن را درک نکرده بودم. [7]
 برخى معتقدند آیات قبل از آیه تطهیر درباره همسران رسول خداصلى الله علیه وآله و شخصیت و وظایف ایشان نازل شده، بنابراین آیه مزبور در شأن زنان پیامبرصلى الله علیه وآله نازل شده است.
 در پاسخ باید گفت صدر آیه تطهیر مربوط به همسران رسول گرامى‏صلى الله علیه وآله است و با ضمیر جمع مؤنث آنان را مخاطب قرار داده و مى‏فرماید: - «و قرن فى بیوتکن» ولى ذیل آیه شریفه با ضمیر جمع مذکر «لیذهب عنکم الرجس» آمده و این واضح ترین دلیلى است که آیه تطهیر به رسول خداصلى الله علیه وآله و على و فاطمه و حسن و حسین‏علیهم السلام اختصاص دارد نه زنان پیامبر خداصلى الله علیه وآله.
 لازم به یادآورى است نویسنده کتاب ارزشمند احقاق الحق بسیارى از بزرگان و محدثان اسلامى را نام مى‏برد که در کتابهاى خود تصریح کرده‏اند که آیه شریفه تطهیر در شأن و منزلت اهل بیت رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله نازل شده نه همسران ایشان. [8]
 افزون بر آن در منابع شیعى و اهل سنت روایات فراوانى وجود دارد که در آنها به این مطلب تصریح شده که مقصود از اهل بیت در آیه تطهیر وجود مقدس خمسه طیبه مى‏باشد، نه زنان پیامبرصلى الله علیه وآله.
 ابوسعید خدرى گوید: رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله فرمود: «آیه تطهیر در شأن و مقام من و على و فاطمه و فرزندان او نازل گردیده است».
 ام سلمه مى‏گوید: «آیه فوق در خانه من فرود آمده است. در آن روز فاطمه زهرا(س) در حالى که دست فرزندان خود را گرفته بود خدمت رسول اللَّه‏صلى الله علیه وآله آمدند، پیامبر حسنین را در آغوش گرفت. على در سمت راست و حضرت فاطمه زهرا در سمت چپ ایشان نشستند. جبرییل نازل شد و آیه تطهیر را براى رسول خداصلى الله علیه وآله آورد. در این هنگام پیامبرصلى الله علیه وآله عبایى را که شبها به روى خود مى‏کشید برداشت و همه را به زیر آن برد سپس آن حضرت دست مبارک خویش را بیرون آورد و رو به سمت آسمان گفت: اللهم ان هولاء اهل بیتى وخاصتى فاذهب عنهما الرجس و طهرهم تطهیراً. ام سلمه گوید: من با شنیدن این جمله آرزو کردم به جمع آنها بپیوندم و صاحب این فضیلت گردم وقتى که گوشه عبا را بالا زدم تا وارد آن شوم پیامبر آن را کشید. عرضه داشتم: اى رسول خداصلى الله علیه وآله من جزو اهل بیت تو نیستم؟ پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: انک على خیر انک من ازواج النبى؛ تو زن نیکى هستى و از همسران پیامبرى».[9]
 بنابراین با توجه به مطالب یاد شده مى‏توان نتیجه گرفت، منظور از اهل بیت، همان پنج تن آل عبا، خمسه طیبه، رسول خداصلى الله علیه وآله، امام على‏علیه السلام، فاطمه و فرزندانش مى‏باشند و آیه شریفه تطهیر به همسران پیامبرصلى الله علیه وآله اختصاص ندارد.
پاورقی:
[1] احزاب، آیه 33.
[2] مستدرک حاکم بر صحیح مسلم و بخارى، ج 3، ص 148 - 147.
[3] سنن بیهقى، ج 2، ص 150.
[4] صحیح مسلم ج 5 ح 37 ص 26 و 27، مسند احمد بن حنبل ج 4 ص 107، تفسیر فخر رازى ج 6 ص 783؛ مستدرک على الصحیحین حاکم نیشابورى ج 2 ص 416؛ تفسیر الدر المنثور ج 15 ص 218.
[5] تفسیر برهان، ج 3، ص 315.
[6] بحار الانوار، مجلسى، ج 35، ص 208.
[7] احتجاج، طبرسى، ص 157.
[8] بحار الانوار، مجلسى، ج 45، ص 156.
[9] در المنثور، ج 5، ص 198.